[Góc nhìn] Khá Bảnh bị bắt và nghiên cứu của Chambliss

Vụ anh Khá bị bắt có thể lý giải bằng một nghiên cứu rất thú vị của Chambliss (1973) The Saints and the Roughnecks.

Trong nghiên cứu rất nổi tiếng của mình Chambliss (1973) nghiên cứu hai nhóm tội phạm thanh thiếu niên, một từ gia đình thượng và trung lưu, và một từ gia đình nghèo. Mặc dù đều tham gia vào các tội phạm như nhau (trộm, phá phách công trình văn hóa), chỉ có nhóm thanh niên nhóm người nghèo bị bắt và gây khó dễ bởi cảnh sát.

Kết luận được tìm thấy là nhóm tội phạm thanh niên giàu có thường xuất hiện trong mắt cộng đồng như những người tốt, trong khi nhóm người nghèo thì thường bị đánh đồng với tội phạm. Tương tự, cộng đồng nói chung có xu hướng đánh đồng các nhóm giang hồ với lệch chuẩn và phạm pháp. Điều này không phải lúc nào cũng đúng.

Theo lý thuyết gán nhãn, thông thường, những người nằm trong bộ máy thống trị, có sức mạnh áp đặt các chuẩn mực và do đó cũng áp đặt luôn thế nào là "lệch chuẩn". Đó là những người trong tầng lớp thống trị về chính trị áp đặt nó lên người bị trị, người giàu có và trung lưu lên người nghèo, nam lên nữ, dân tộc đa số lên dân tộc thiểu số.

BẢN THÂN MỘT HÀNH VI NÀO ĐÓ TỰ NÓ KHÔNG GỌI LÀ LỆCH CHUẨN HAY CHUẨN MỰC. Nó chỉ trở thành lệch chuẩn hay chuẩn mực vì có người gán cho nó.

[Góc nhìn] - TỰ TỬ DỄ ĐẾN THẾ: CÓ PHẢI THẾ HỆ ĐANG LỚN LÊN LÀ THẾ HỆ DỄ BỊ TỔN THƯƠNG? (Hay chúng ta đang VÔ TÂM?)

Đoạn video kinh hoàng của cậu bé cãi nhau với mẹ rồi bất thình lình lao ra khỏi xe và nhảy khỏi cầu ở Thượng Hải để lại cho tôi một nỗi ám ảnh to lớn (Link 1 - cân nhắc trước khi xem bài này).

Sự kiện cậu bé này rất gần gũi với một câu chuyện gần đây cũng thương tâm không kém của một cô bé chọn lựa cách kết thúc cuộc đời mình ở Bắc Ninh (Link 2).

Dạo một vòng qua các báo mạng, tôi không khỏi lo lắng nhận ra ở xã hội chúng ta đang sống việc một ai đó tự kết thúc cuộc đời mình trong nỗi bàng hoàng và mất mát của người thân ở lại là một chuyện không quá xa lạ nữa. (Chỉ trong 1 tháng qua, báo kenh14 đăng 14 vụ tự tử. Dĩ nhiên, cần một thống kê chính xác để đánh giá đầy đủ hiện tượng này, nhưng có lẽ chúng ta không thể xem thường được nữa).

Rồi tôi cứ nghĩ mãi tại sao cậu bé hay cô bé kia lại hành động như vậy?

Tất nhiên nhiều người sẽ chỉ ra ngay rằng mâu thuẫn xung đột với người mẹ khiến cho cậu bé hóa điên và hành động bất chấp hậu quả; và rằng việc bị tấn công, hãm hiếp bởi người bạn khiến cô bé ở Bắc Ninh phá bỏ mạng sống của mình. Tôi đồng ý rằng đây là những những tác động trực tiếp bên ngoài có vai trò xúc tác dẫn tới cao trào của hành động không suy nghĩ và kết thúc bằng hậu quả thương tâm. Nhưng có phải ai gặp những tác động tiêu cực bên ngoài đó đều đi đến hành vi dừng mạng sống của mình?

Do đó, ở đây tôi muốn đưa ra một kiến giải khác. Một kiến giải từ phía nạn nhân – người thực hiện hành vi tự tử. Cùng chịu những áp lực xã hội, những cú sốc, điều gì khiến những cá nhân tự tử?

Một trong những đặc trưng của đời sống hiện đại là sống cùng với nguy cơ (risk). Nguy cơ là xác suất bị làm hại, bị thương tổn hay nhận tác động xấu bởi các đe dọa (threat) bên ngoài. Hãy tạm gác lại các đe dọa dạng như thảm họa thiên tai, khủng bố, thực phẩm bẩn, tôi muốn nhấn mạnh ở đây các cú sốc hay áp lực xã hội. Đó có thể là áp lực thi cử, thi trượt đại học, mâu thuẫn với cha mẹ hay người thân, thất tình, thua nợ, v.v. Khi các cá nhân không thể chống chịu được các đe dọa thì họ sẽ lâm vào khủng hoảng (crisis).

Cùng một nguy cơ, có người sẽ vượt qua được, có người lại không vượt qua được. Về cơ bản, mỗi cá nhân chúng ta đều có khả năng phục hồi các thương tổn (resilience). Khả năng này tới từ sự mạnh mẽ của tinh thần (mental toughness), hay khả năng sử dụng các cách thức khác nhau để hàn gắn vết thương bên trong như đọc sách, nghe nhạc, thiền, chơi thể thao, chơi game, trò chuyện với người khác, để rồi họ có thể phục hồi và vượt qua các khủng hoảng. Nhưng cũng có những người không vượt qua được. Họ chính là những người DỄ BỊ TỔN THƯƠNG (vulnerability). YẾU ĐUỐI LÀ MỘT TRẠNG THÁI DỄ BỊ TÁC ĐỘNG BỞI TÁC NHÂN BÊN NGOÀI DO VIỆC THIẾU GIÁ TRỊ SỐNG, CÁC NGUỒN LỰC VÀ KỸ NĂNG SỐNG PHÙ HỢP ĐỂ QUẢN TRỊ CẢM XÚC VÀ KHỦNG HOẢNG, NHẰM GIÚP BẢN THÂN VƯỢT QUA CÁC TRẦM CẢM VÀ CÁC ÁP LỰC XÃ HỘI. Tôi tự hỏi, có bao nhiêu người, đặc biệt là những người trẻ được dạy các kỹ năng sống này ở trường học để vượt qua các khó khăn, thử thách trong cuộc đời?

Tuy chưa có nghiên cứu cụ thể, nhưng có thể phỏng đoán, chuyện cô bé tự tử ở Bắc Ninh hay chuyện cậu bé tự tử ở Thượng Hải, thể hiện rằng bản thân hai người họ đã đang ở trong một trạng thái yếu đuối, mất cân bằng khá thường xuyên. Ở trạng thái này, hễ các tác nhân bên ngoài tác động (cha mẹ mắng mỏ, xung đột với bạn bè, hay thi rớt đại học, v.v.) đều có thể khiến tâm lý họ rơi vào thái cực cực đoan và khủng hoảng. Ở TRẠNG THÁI ĐÓ, HỌ KHÔNG CÒN ĐỦ KHẢ NĂNG THỰC HIỆN CÁC CHỨC NĂNG THÔNG THƯỜNG (NORMAL FUNCTION), ĐẶC BIỆT LÀ SUY NGHĨ CÓ LÝ TÍNH, để cân nhắc đến những câu hỏi chuẩn mực kiểu như vứt bỏ mạng sống quý gía của mình mà bố mẹ đã dày công dưỡng dục và nuôi lớn có phải là một điều tội lỗi, rằng chấp nhận kết thúc cuộc sống rồi để lại nỗi đau khôn cùng cho những người mình yêu thương liệu có đáng, v.v.

Link 1: (bạn đọc cân nhắc trước khi xem) http://www.doisongphapluat.com/tin-the-gioi/video-nguoi-me-nga-guc-khi-thay-con-trai-17-tuoi-nhay-cau-tu-tu-sau-khi-bi-chi-trich-a271937.html
Link 2: (bạn đọc cân nhắc trước khi xem) http://kenh14.vn/he-lo-tin-nhan-cuoi-cung-cua-nu-sinh-nhay-cau-tu-tu-nghi-bi-hiep-dam-em-khong-muon-song-nua-no-phai-chiu-trach-nhiem-ve-nhung-gi-da-gay-ra-20190416184855968rf2019041912064339.chn

[Góc nhìn] - Câu chuyện đất đai 3 vùng

Các đặc trưng đất đai luôn phản ánh hệ thống kinh tế xã hội văn hóa của từng vùng.

Ruộng khu vực sân bay Nội Bài - Hà Nội

Một cánh đồng thẳng cánh cò bay ở Tây Nam Bộ

Khác biệt đơn vị đo lường

- Ở miền Bắc, nông dân hay dùng SÀO. Một sào là 360m2. 
- Ở Bắc Trung Bộ, như Nghệ An, cũng dùng SÀO. Nhưng sào ở đây thường được tính là 500m2. 
- Ở Nam Bộ, đặc biệt là ĐBSCL, người ta dùng CÔNG. Một công thường là 1000m2. 

Lịch sử chính sách và sử dụng đất đai

Đi sâu vào nữa, người ta lại thấy những sai khác về diện tích đất đai thể hiện đặc trưng chính sách và văn hóa của từng vùng.

Ví dụ, ở một tỉnh Bắc Trung Bộ, một công không đơn giản là 500m2. Quá trình dồn điền đổi thửa, dồn thửa nhỏ thành thửa lớn đã tạo ra các biến dị về diện tích. Hiện nay, một công có thể là 500m2, 470m2, hoặc 450m2.

Ở ĐBSCL, các ấp Khmer nơi tôi khảo sát công TẦM ĐIỀN là 1000m2. Nhưng các ấp người Kinh ở dùng công TẦM LỚN là 1,296m2. Có những nông hộ đã canh tác trên những mẫu lớn, từ 15-17 ha trở lên.

Nhìn qua, có thể thấy Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ quy mô sản xuất nhỏ và manh mún, nông hộ vẫn có xu hướng bám giữ ruộng đất ông cha để lại. Ở Nam Bộ, xu hướng nông hộ sản xuất nông nghiệp quy mô lớn đang diễn ra với quá trình tích tụ ruộng đất mạnh mẽ hơn, cho đến khi toàn bộ tầng lớp bần cố nông chuyển sang lao động công nghiệp, làm thuê, và dịch vụ, và hình thành những nông doanh to lớn.

[Lý thuyết] - VIỆT NAM ĐANG Ở GIAI ĐOẠN NÀO CỦA HIỆN ĐẠI HÓA?

#modernitytheories #modernization #industrialization #risksociety#Vietnamesesociety

Hiện đại hóa (modernization) là một quá trình dùng để chỉ sự phát triển từ xã hội truyền thống sang xã hội hiện đại bắt đầu từ thế kỷ XVII ở Châu Âu và sau đó lan ra khắp các nơi trên thế giới. Xã hội hiện đại (modern society) được dùng để mô tả giai đoạn xã hội phân biệt với hình thái tiền công nghiệp. Động lực chính của xã hội hiện đại là quá trình công nghiệp hóa (industrialization) với việc đem công nghệ máy móc vào thay đổi chu trình sản xuất, tạo ra sự tăng trưởng của cải chưa từng có trong lịch sử. Đi cùng với đó là quá trình đô thị hóa, phá vỡ các cấu trúc xã hội ở nông thôn, đẩy người nông dân vào các nhà máy và trở thành những người công nhân vô sản. Marx, nhìn từ góc độ kinh tế và duy vật lịch sử, xem xã hội hiện đại là xã hội tư bản chủ nghĩa với sự phân hóa và mâu thuẫn cùng cực giai cấp giữa kẻ thống trị là những người nắm tư liệu sản xuất (nhà máy) và vốn (capital) và những người công nhân vô sản. Max Weber cho rằng kinh tế không phải là thứ động lực duy nhất tạo ra hình thái của xã hội hiện đại. Ông tập trung mô tả chuyển động của quá trình lý tính hóa (rationalization) – quá trình phát triển chưa từng có về tri thức khoa học, đem tri thức khoa học trở thành một động lực nền tảng cho việc kiểm soát thiên nhiên và xây dựng tổ chức xã hội một cách khoa học, điển hình là sự xuất hiện của các bộ máy quan liêu (bureaucracy).

Tuy nhiên, đến những năm 70 và 80 của thế kỷ XX, người ta bắt đầu gọi tên cho sự kết thúc của hiện đại hóa giai đoạn 1.

Những nhà lý thuyết như Anthony Giddens và Ulrich Beck cho rằng chúng ta chưa thoát khỏi xã hội hiện đại, mà vẫn đang ngập ngụa trong xã hội hiện đại, chỉ có điều đó là hình thức rất khác với hình thức xã hội hiện đại giai đoạn một (từ thế kỷ XVII tới những năm 70-80 của thế kỷ XX). Cả hai nhà lý thuyết này đều cho rằng chúng ta đang ở giai đoạn hiện đại phản thân (reflexive modernity), nói đơn giản là việc chúng ta phải đối mặt với những hậu quả mà quá trình hiện đại hóa mang lại, từ chiến tranh hạt nhân, biến đổi khí hậu, cho tới khủng bố, sự ô nhiễm môi trường và thức ăn, v.v. Các rủi ro đó được quá trình toàn cầu hóa phân phối vượt qua ranh giới quốc gia và ranh giới giàu nghèo. Beck gọi đó là xã hội rủi ro (risk society). Theo Beck, xã hội rủi ro, khác với xã hội công nghiệp có đặc trưng là sản xuất và phân phối của cải (wealth production and distribution), thì xã hội rủi ro song hành với loại hình phân phối của cải, có đặc trưng sản xuất và phân phối rủi ro.

Những lý thuyết trên hầu hết được xây dựng dựa trên quan sát của các nhà lý thuyết về tình hình phát triển của phương Tây (Mỹ, Châu Âu), chưa thực sự phản ảnh được sự đa dạng và phức tạp của độ biến thiên nếu xét đến đặc thù phát triển của các nước thế giới thứ ba, như các nước Châu Phi hay những nước đang phát triển như VIệt Nam.

Việt Nam chỉ vừa mới thoát khỏi chiến tranh được hơn 30 năm. Loay hoay mất 10 năm trong bao cấp, sau đó bắt đầu mở cửa và thực hiện quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa. Về cơ bản, quá trình này giải phóng các lực lượng kinh tế, cho phép kinh tế thị trường phát triển dù lơ lửng trên đầu vẫn là “định hưỡng xã hội chủ nghĩa”. Chủ trương Việt Nam là công nghiệp hóa và hiện đại hóa, một chủ trường được xem là đi tắt đón đầu, vừa thực hiện quá trình công nghiệp hóa mà phương Tây đã thực hiện rất lâu từ thế kỷ XVII với việc phát triển công nghiệp, xây dựng các trung tâm đô thị lớn cùng với đó là quá trình mất đất ở nông thôn và việc lượng lớn dân cư nông thôn di cư ra đô thị, vừa thực hiện hiện đại hóa bằng cách mở cửa, tham gia vào quá trình toàn cầu hóa, ký kết các hiệp định song phương, đa phương, chuyển giao công nghệ, văn hóa và gia nhập nhanh chóng vào môi trường Internet.

Với việc tham gia vào cả hai giai đoạn này, không khó hiểu chúng ta đang ở cả giai đoạn vừa tạo và phân phối của cải (wealth production and distribution) vừa tạo và phân phối rủi ro (risk production and distribution). Chẳng hạn, Thủ đô Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh là hai trong số các thành phố hiện đại nhất cả nước, là đầu tàu về phát triển công nghiệp và hiện đại hóa. Đây cũng là hai thành phố với chỉ số ô nhiễm không khí gần đây nằm trong top 5 thành phố trên thế giới. Nguy cơ từ thức ăn bẩn, mất vệ sinh được xem là một trong những nguy cơ thường trực đối với các thành phố. Cùng với việc các nhà máy, xí nghiệp mọc lên là vấn đề ô nhiễm và phá hoại môi trường. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, thiên tai bão lũ, hạn hán, nước biển dâng trong khi năng lực quản lý rủi ro chưa đồng bộ và còn yếu kém khiến Việt Nam trở thành một trong số quốc gia dễ bị tổn thưởng nhất bởi biến đổi khí hậu và thiên tai. Đặc trưng của rủi ro là nó không chỉ là vấn đề của người nghèo, người yếu thế. Nó cũng là vấn đề của người giàu, của tất cả các tầng lớp trong xã hội.

Qua những biểu hiện đó, Việt Nam chúng ta vừa có đặc trưng của giai đoạn công nghiệp hóa ban đầu với sự tăng trưởng về của cải và phân hóa giàu nghèo tăng nhanh, nhưng cũng vừa có đặc trưng của xã hội rủi ro với việc các tầng lớp đều phải đối mặt hàng ngày với hàng loạt nguy cơ ảnh hưởng đến tính mạng và mức sống. Liệu chúng ta có thể gọi xã hội của chúng ta hiện nay là một xã hội hiện đại kiểu gì?

[Góc nhìn] Người Việt giang hồ: Tại sao Khá BảnH lại hot thế? (Làm giang hồ thời nay là kiếm 100 triệu/tháng từ Youtube?)

Tôi đã đăng ký theo dõi Khá BảnH được một thời gian từ khi hiện tượng mạng này nổi lên ở Việt Nam. Đó là một hiện tượng rất thú vị. Nếu ngày trước, các vlogger như Toàn Shinoda, JVevermind, HuyMe, An Nguy - hầu hết là thế hệ du học sinh trẻ trung tài năng - được giới trẻ ngưỡng mộ vì các video thảo luận các vấn đề đời sống xã hội dưới góc nhìn thú vị của họ, thì ngày nay, một nhóm vlogger khác cũng có thể đạt được sự mến mộ tương tự như Khá BảnH, Phú Lê, Dũng Trọc, Dương Minh Tuyền – những người nổi lên là 'người trong giang hồ' - tên một bộ truyện rất nổi tiếng của Hong Kong. Và Khá BảnH (chữ H viết hoa) là một trong số người dẫn đầu.

Với một kênh Youtube mới được thành lập từ 7/1/2014, tức mới khoảng 5 năm, kênh của Khá đã rất thành công. Kênh Youtube của anh được tới 1,854,568 người subcribers, đứng thứ 60 trong số các kênh Youtube được subcribe nhiều nhất ở Việt Nam (theo socialblade.com). Để so sánh, số lượng này thua Sơn Tùng MTP (có 3,6 triệu subcribers), nhưng hơn xa các ca sĩ có tuổi nghề như Đàm Vĩnh Hưng (381 nghìn), hay các ca sĩ trẻ mới nổi như Will 365 (202 nghìn), Bích Phương (1,1 triệu), và hơn cả các kênh đầu tư rất công phu như Huỳnh Lập (1,66 triệu), DAMTV (1,61 triệu) hay Kem Xôi TV (1,54 triệu).

Nội dung các video chủ yếu thuật lại các hoạt động ăn chơi thường ngày của Khá và anh em, hình thức không được gọt giũa chuyên nghiệp, thường chỉ là tự quay lại bằng điện thoại rồi post lên mạng.

Vậy có điều gì khiến Khá lại hot đến vậy?

Từ góc độ xã hội học, chúng ta có thể đưa ra các kiến giải như sau:

1. Khá nổi lên như một phát ngôn về giá trị của nhóm giang hồ KIỂU MỚI

Môi trường mạng cho phép Khá xây dựng hình tượng như một hình mẫu ‘lý tưởng’ của một đại ca giang hồ trẻ thành đạt. Xuyên suốt trong các video của Khá là hình ảnh một đại ca trẻ, không quá khoa trương, không tạo ra các cảnh bạo lực, ứng xử có phép và được nhiều đại ca tiền bối kính nể (Dũng Trọc, Phú Lê, Dương Minh Tuyền, v.v.), có nhiều đàn em theo, hào phóng với đám đàn em (có lần đi chơi về Khá thưởng nóng mỗi đàn em 50 triệu), không hà hiếp dân lành (ví dụ đánh đàn em vì rồ ga trong làng), v.v. Với lối 'đối nhân xử thế' đó, Khá được mô tả hoặc hiện lên qua cộng đồng mạng như một đại ca có tiềm năng thay thế lớp anh chị tiền bối, và được giới giang hồ tôn trọng (thể hiện qua các cuộc đón tiếp từ Bắc đến Nam).

Hãy phân tích thêm các diễn ngôn mà BảnH hay đặt vào các video của mình. Mỗi phát ngôn thể hiện các giá trị sống của Khá BảnH: Sống có phong cách riêng, lẽ đời là sống phải đẹp, sống với bản lĩnh thật sự của chính mình, quân tử, v.v. Các phát ngôn có cá tính, tỏ vẻ bản lĩnh, đường đường chính chính. Đọc qua nghe như các phát ngôn của các anh hùng hảo hán Lương Sơn Bạc vậy. Và rõ ràng, chúng có sức hút.

"BảnH Sống theo Phong Cách Của BảnH . BảnH Ko thể Hiện Gì Cả . Mà đúng theo Khuôn Khổ Sóng Của BảnH là Thế ! Thịch Hợp Với Ai cẦn Thích Hợp, KO hợp vỚi Chỗ ko thích hợp !...
✅-lẼ đỜi Là + sỐNg pHải đẸp !
✅-sỐng vỚi BảN LĩnH tHậT Sự cỦa cHínH MìnH !
✅-BưỚc đưỜng BảnH đI --------------
✅-ChiếC GưƠng ChiẾu SáNg 2 Từ "|| QUÂN-TỬ ||" !"

Và không chỉ thành công ở tạo dựng các giá trị vô hình đó, Khá còn được xem là mẫu hình giang hồ có tài lực (nhiều tiền). Một trong những cách kiếm tiền của Khá là nhận tiền từ kênh Youtube. Không chỉ là một thành công 'ảo', kênh của Khá được cho mang lại thu nhập rất lớn. Theo socialblade.com, kênh của Khá có thể nhận được từ 21 – 339 nghìn đô/tháng, và từ 254 nghìn - 4,3 triệu đô một năm - dĩ nhiên là nếu duy trì tốc độ subcribe và lượt xem như hiện nay. Trong một video được Khá đăng lên, anh cũng cho biết nhận được khoảng 100 triệu đồng/tháng tiền từ Youtube. Ngoài ra, Khá cũng là người quảng bá cho b** – một kênh kiếm tiền ảo. Chưa biết thực tế kênh của Khá nhận được từ bao nhiêu từ YouTube hay các hoạt động quảng cáo trên mạng, với những biểu hiện đó, người ta có thể đánh giá Khá có thu nhập cao. Điều này không khó để hình dung vì sao Khá BảnH được hâm mộ bởi các bạn trẻ. Một người khán giả bình luận:

"Giang hồ xưa chém nhau tranh địa bàn
Giang hồ nay tranh nút Vàng Youtube"

Hay một bạn trẻ khác ca tụng:

"A bảnh như Trần Hạo Nam phiên bản đời thực ý... ngầu!!!" – Trần Hạo Nam là một đại ca xã hội đen trong bộ truyện Người trong giang hồ rất nổi tiếng của Hồng Kong.

Youtube cũng như các mạng lưới xã hội (social network sites) khác (Facebook, Twitter) thường cho phép tạo ra các HÌNH TƯỢNG CÁ NHÂN MANG TÍNH TÍCH CỰC VÀ CHE GIẤU ĐI MẶT TIÊU CỰC (Boon & Sinclair 2009). Nhìn từ quan điểm lý thuyết kịch của xa Erving Goffman – nhà xã hội học người Mỹ - mỗi mạng xã hội cho phép tạo ra các sàn diễn (frontstage) để những người như Khá xây dựng hình tượng cho mình (presentation of self). Dĩ nhiên, hình tượng nhân vật thường mang các giá trị tích cực mà anh ta mong muốn người ta biết đến mình nhất (như hào phóng, được kính trọng, nhiều đàn em, nhiều tiền) hoặc những điều mà anh ta biết công chúng muốn xem (xuất hiện bên dàn xe xịn, tay đeo vàng, tham gia các hoạt động của thế giới ngầm – như nhảy ở club, xử lý quan hệ giang hồ, v.v.). Và từ đây, bằng sự kỳ diệu của Internet và mạng xã hội, Khá đi một bước dài từ một đại ca giang hồ lên thành một ngôi sao giang hồ mạng.

Câu hỏi rằng Khá có thể chẳng kiếm được nhiều tiền như Khá tự nói trong video của mình, có được nhiều đàn em theo sau hay không, liệu xe Khá có phải thuê hay không, rằng liệu Khá có tham gia hoạt động gì phi pháp không, v.v. sẽ chỉ có thể được nhận ra nếu chúng ta chứng kiến Khá đằng sau sân khấu (backstage). Cánh gà – nơi xa rời những hình ảnh online đầy hào nhoáng, nơi cậu Khá bằng xương bằng thịt sống hít thở và sống cuộc sống của mình với những mối quan hệ xã hội thực sự mới là nơi chứa đựng những mặt trái mà có thể Khá không muốn cho chúng ta thấy.

NHƯNG, đối với đa phần khán giả của Khá – cũng như đa phần những khán giả sống chết vì thần tượng của mình, những câu hỏi trên không hoặc chưa được đặt ra hoặc dù có đặt ra cũng dễ bị hào quang chói lóa mà Khá xây dựng che lấp. Trên mạng hiện giờ chỉ có Khá, một đại ca vừa có tiền, có đàn em, vừa có được kính trọng của anh em. Và điều đó càng là lý do cho nhiều người tò mò, theo dõi, rồi thậm chí ngưỡng mộ Khá. Việc xem Khá BảnH có thể xuất phát từ tò mò về một hiện tượng mới. Người ta vào xem vì muốn xem 'chuyện gì đang diễn ra' và cái đời sống giang hồ mà Khá BảnH đại diện tiêu biểu nó như thế nào. Nhưng, không thể phủ nhận một thực tế rằng Khá BảnH với các giá trị giang hồ cũng tạo ra được sức hút đối với đám đông online, đặc biệt là giới trẻ.

2. Khá tạo ra được các sản phẩm có khả năng tạo 'trend'

Trung bình một ngày kênh của Khá BảnH có thêm 11,5 nghìn subcribers và 2,17 triệu lượt xem, một tháng có hơn 345 nghìn và 65,2 triệu lượt xem. Đó là một con số rất ấn tượng.

Chúng ta hãy điểm lại một số video có lượt xem nhiều nhất trên kênh của Khá. Hãy chú ý vào cách đặt tiêu đề nhuốm màu giang hồ đầy thu hút (catchy) của Khá, cách viết hoa viết thường không quy tắc để tạo dấu ấn trong lòng người xem.

- “Khá Bảnh Ra Tù AE Xã Hội Lên Đón Đông Như Phim Trung Quốc !”: 13 triệu lượt xem, 47k likes và 6k dislikes.
- “Khá BảnH cHơi cùNg Ae Klub One !”: 9,7 triệu, 36k likes/3k6 dislike.
- “Khá BảnH Dạy Dỗ Em Út Bướng Chỗ Cần Bướng !”: 9,1 triệu, 134k likes/ 11k dislikes.
- “Bất Ngờ Về Doanh Thu Youtube Của Khá BảnH | Bị Thằng Em Ăn Suốt 1 Năm Trời”: 8,2 triệu, 128k likes/ 8,4k dislikes.
- “Với Khá BảnH Ba Vợ Nữa Cũng Không Thành Vấn Đề !”: 7 triệu, 97k likes/4,9k dislikes
v.v.

Có thể nói, các sản phẩm của Khá tuy không quá được gọt giũa về hình thức nhưng có được sự mới lạ đến từ cách Khá xây dựng ngôn từ, cách viết, đặt tiêu đề, và dĩ nhiên không thể thiếu được sức hút tự nhiên từ các chủ đề của đời sống giang hồ - một đề tài có thể dễ dàng ‘gãi ngứa’ những người hâm mộ tò mò.

Một nghiên cứu năm 2011 của Asur và cộng sự về yếu tố tạo trend (xu hướng) trên Twitter cho biết, một chủ đề có khả năng trở thành hot topic nhờ vào lượng retweet của người theo dõi. Tương tự, càng nhiều người tham gia tương tác, comment thì càng dễ tạo ra xu hướng. Và một trong những yếu tố khiến cho video/topic càng trở nên hot hơn chính là việc nó tạo ra được sự xung đột, tức tạo ra hai phe: ủng hộ và phản đối. Hãy nhìn vào các video trích trên, số lượng likes và dislikes luôn lên tới vài chục, thậm chí trăm nghìn. Số dislikes dù không nhiều bằng số likes nhưng có thể tạo ra một chất xúc tác để làm cho sự chú ý về video trở nên lan nhanh, rộng hơn trong cộng đồng mạng.

3. Khá BảnH là đại diện cho một giá trị 'anh hùng' cho một bộ phận xã hội trong bối cảnh loạn giá trị

Trong xã hội, con người thường định hướng bản thân tới các hình mẫu giá trị. Thông thường đó là những hình mẫu được trọng vọng vì có truyền thống (con nhà gia giáo), có học vấn cao (nỗ lực trên con đường tri thức), giữ chức vụ trong hệ thống chính quyền hay công an (những người được cho là đại diện cho lẽ phải). Nhưng niềm tin vào các đối tượng 'chính danh' bị xói mòn bởi các vụ việc vừa qua như quan chức tham nhũng trong xây dựng đền đài, công trình giao thông; thầy cô có liên quan đến bán dâm trẻ em; công an giao thông ăn hối lộ, v.v. Khi những kẻ đại diện cho chính danh gây thiệt hại cho xã hội, câu hỏi là họ có bị trừng phạt không? Vụ việc gần đây khi một kẻ được cho là trí thức cưỡng hôn cô gái chỉ bị phạt 200k, người ta thấy rằng câu trả lời dường như là không. Phải chăng pháp luật và chế tài đang trở nên vô hại và không có khả năng thực hiện chức năng định hướng hành vi xã hội?

Khi rường cột bị mục ruỗng, người ta có xu hướng tìm kiếm sự chống đỡ từ môi trường phi chính thống. Lúc đó, các nhân vật xã hội trở thành người tạo ra và dẫn dắt các giá trị mong muốn cho đám đông. Đó có thể là ca sĩ có năng lực, đó có thể là cô người mẫu biểu trưng của sắc đẹp, đó có thể là thiếu gia giàu có, và đó có thể là Khá – một nhân vật giang hồ. TRONG BỐI CẢNH CÁC KHUÔN MẪU VÀ HỆ GIÁ TRỊ CHÍNH DANH BỊ XÓI MÒN, VÀ MỘT BỘ PHẬN GIỚI TRẺ SINH RA VÀ LỚN LÊN TRONG SỰ LUNG LAY KHÔNG BIẾT ĐẶT NIỀM TIN VÀO ĐÂU THÌ KHÁ BẢNH LẠI LÀ MỘT TRONG SỐ NHÂN VẬT CÓ KHẢ NĂNG TẠO RA CÁC GIÁ TRỊ LẤP CHỖ TRỐNG VÀO SỰ HỤT HẪNG ĐÓ.

Chẳng hạn, phân tích từ trao đổi trên một video của Khá, chúng ta thấy được có người phản đối nhưng cũng không ít người ủng hộ. Càng đáng chú ý hơn là lý do ủng hộ - phản đối.
Chẳng hạn một luận điểm phản đối:

- Thể loại này cũng được tôn làm idol à?: "vl,giờ có cả THỂ LOẠI TRẺ TRÂU ntn đc tôn làm idol à... :)))" (337 likes) (tôi in hoa nhằm mục đích làm nổi bật)
nhưng cũng có người ủng hộ bằng cách nêu lên tính cách NGHĨA HIỆP và hào sảng của Khá:

"Nó chơi bời, đánh đấm thế nào không quan trọng. Quan trọng thằng này chắc SỐNG ĐẸP thì anh em mới tiếp đón nhiệt tình và đông như này. Còn nó chơi bời, nó nhảy nhót, bay lắm, nó đâm chém thế nào kệ mẹ nó. Tao là tao thích cái TÌNH ANH EM, đông đúc. Thử hỏi nếu ví dụ chúng mày đi trại, thì liệu có nổi 2 3 thằng đi đón chúng mày như này không" (1,4k likes) (tôi in hoa nhằm mục đích làm nổi bật).

Có người không tin, và phủ nhận tính cách này, cho rằng bản chất giang hồ là "bán đứng nhau bất cứ lúc nào":

"Chẳng có giang hồ l** nào tình nghĩa đâu, mày thấy ai có ăn có học, chăm chỉ, có thể kiếm công việc làm ổn định, đàng hoàng mà lại đi làm giang hồ không. Lũ này là đạp lên nhau mà sống, khi có vấn đề sẵn sàng bán đứng nhau bất cứ lúc nào, có kẹc mà tình nghĩa anh em."

Nhưng cũng có người phản lại rằng những người ăn học cao (có giáo dục), làm công an (đại diện sự bảo vệ các giá trị chính nghĩa), và tầng lớp quan chức (những người phục vụ xã hội) mà còn 'kiếm chác' từ tài sản công thì những người 'giang hồ' như Khá tự làm ra tiền còn có giá trị hơn:
"vậy là mày chả hiểu rồi có những thằng ă[n] học cao lên làm CA này nọ nhưng
khi đã hết thời rồi thì cũng về làm dân thường và kiếm chát được miến nào hay miếng đó. [T]hở cái xã hội này ko có thằng nào sai hay đúng cả mà là thằng nào mạnh thì ăn th[ôi] chứ cần j phải dẩm đạp nhau"

Hay một ý phản biện khác cho rằng "trí thức con nhà gia giáo' mà sống không ra gì thì không thể trở thành định hướng cho chính xã hội hiện tại. Trong bối cảnh đó, những người 'sống có tình có nghĩa' với anh em như Khá cần được tôn trọng:

"đừng chửi ai cả vì tụi m cũng ko bằng ngta đâu...giang hồ nhưng ngta sống có tình có nghĩa...còn bọn chó chúng m mang danh tri thức con nhà gia giáo hả mà sống như l**"
Những ý này cho thấy một nhận thức đảo lộn về giá trị quy chiếu. Những người thuộc các nhóm xã hội như người có gia đình gia giáo, được học hành lên cao, làm quan chức đáng lẽ phải làm tiền đồn bảo vệ cho lẽ phải, và định hướng, tạo ra khuôn mẫu giá trị đúng đắn cho giới trẻ nói riêng và xã hội nói chung noi theo thì lại trở thành nguồn gốc của xói mòn niềm tin và mất định hướng giá trị.
Và trong bối cảnh đó, ngoài những ca sĩ trẻ có năng lực âm nhạc tạo trend như Sơn Tùng MTP, hay các nhóm hài như FAV TV, DAM TV, những người "giang hồ" như Khá BảnH cũng có thể trở thành nhóm người giương cờ giá trị cho những người mất định hướng bấu víu vào.

T.B:Bài viết chỉ phân tích khách quan hiện tượng, không có ý ủng hộ hay phản đối nhân vật được phân tích.

Tài liệu tham khảo:

Boon, S., & Sinclair, C. 2009. A world I don’t inhabit: disquiet and identity in Second Life and Facebook, Educational Media International, pp.99-110, see at https://www.tandfonline.com/d…/abs/10.1080/09523980902933565

Asur,S. Huberman, BA. Szabo, G. Wang, C. 2011, Trends in Social Media:
Persistence and Decay, Proceedings of the Fifth International AAAI Conference on Weblogs and Social Media, pp. 434-437, see at https://www.aaai.org/…/i…/ICWSM/ICWSM11/paper/view/2815/3205