[Phương pháp] KINH NGHIỆM VIẾT KỲ LẠ CỦA CLIFFORD GEERTZ

Vừa tìm được một bài phỏng vấn nhà nhân học xã hội người Mỹ Clifford Geertz (1926-2006). Bài phỏng vấn rất hay, trong đó có đoạn Geertz trả lời về cách làm việc tại thực địa và cách viết của mình. Mời mọi người cùng đọc. Ở dưới có phần dịch thô. Phần chữ trong [...] là tôi ghi chú, diễn giải.

‘Q. Would you describe your writing process? For example, do you spend substantial time gathering information and synthesizing it before you draft? Do you prepare an outline, revise extensively, use a computer? (Ông có thể mô tả quá trình viết của mình? Ví dụ, ông có dành nhiều thời gian cho việc thu thập thông tin và tổng hợp chúng trước khi viết bản thảo? Ông có chuẩn bị đề cương, có duyệt lại toàn bài, có sử dụng máy tính không?)

Clifford Geertz: I’ve spent a lot of time in the field- almost a dozen years in Southeast Asia and North Africa- where I don’t do any writing at all. I can’t write in the field. I write a lot of field notes, but I can’t compose anything. I once started to write a book review in the field, but that didn’t work. I just can’t do it. I think there’s a much greater separation in anthropology, especially among field anthropologists, than in a lot of social sciences between the research and the writing– at least as I do it. You do two or two-and-a-half years in Java in which all you do is live with the people, write down everything, and try to figure out what the hell is going on; then you come back and write-out of the notes, out of your memories, and out of whatever is going on in the field. So, for me at least, it’s a fairly divided life. I don’t write in the field; I write after I return. Mostly, here I write and there research.

(Tôi dành nhiều thời gian trên thực địa – hầu như mười hai năm ở Đông Nam Á và Bắc Phi – nơi mà tôi chẳng viết gì cả. Tôi không thể viết ở thực địa. Tôi viết nhiều ghi chú thực địa, nhưng tôi không thể biên soạn bất cứ thứ gì. Tôi đã từng bắt đầu viết một tổng quan sách ở thực địa, nhưng nó không thực hiện được. [Ở đây Geertz phân biệt viết ghi chú – mô tả lại, và viết nghiên cứu – tổng hợp, phân tích]. Tôi chỉ không làm được điều đó. Tôi nghĩ có một sự phân biệt giữa việc nghiên cứu và việc viết lách lớn hơn trong nhân học, đặc biệt là các nhà nhân học thực địa so với nhiều ngành khoa học xã hội khác – ít nhất là như tôi làm. Bạn dành hai hoặc hai năm rưỡi ở Java trong đó tất cả những điều bạn làm là sống với người dân, viết lại tất cả, và cố gắng tìm hiểu cái quái gì đang diễn ra ở đó; sau đó bạn trở về và viết – từ những ghi chú, từ bộ nhớ của bạn, và từ bất cứ cái gì xảy ra ở thực địa. Vậy, đối với tôi, ít nhất đó là một đời sống được phân chia rõ ràng. Tôi không viết ở thực địa; tôi viết sau khi tôi trở về. Hầu như là, tôi viết ở đây, và nghiên cứu ở đó [thực địa]. [Như vậy, ý của Geertz chính là, ở thực địa chỉ làm duy nhất một việc: nghiên cứu – tức tìm hiểu xem bản chất của hiện tượng, sự việc nó như thế nào. Còn việc viết lách, tổng hợp, phân tích là dành cho ở văn phòng. Nên khi Geertz viết là tôi không viết ở thực địa thì không phải là không đụng cái gì tới viết lách, mà thực tế là viết ghi chú hàng ngày – một công việc nặng nhọc mà người thực địa hay lười]

Clifford Geertz: As far as how I write, there’s no single answer. I hesitate to confess this in public because I think it’s a very bad way to do things, but I’ll do it anyway: I don’t write drafts. I write from the beginning to the end, and when it’s finished it’s done. And I write very slowly. That may seem odd, because I’ve written a lot, but I’ve often been in situations like this one here in Princeton where I’ve had a lot of time to write. I never leave a sentence or a paragraph until I’m satisfied with it; and except for a few touch- ups at the end, I write essentially one draft. Once in a while people ask me for early drafts, but these drafts just don’t exist. So I just go from line one to line X-even in a book. I have an outline, especially if it’s a book, but I hardly pay attention to it. I just build it up in a sort of craft- like way of going through it carefully, and when it’s done it’s done. The process is very slow. I would not advise that other people write this way. I know people who can write a first draft and not care whether it’s idiotic. They’ll write “blah, blah, blah,” and put zeros to hold space for something to be filled in later. Good writers do this. I wish I could too, but for reasons that are probably deeply psychological, it’s impossible. I usually write about a paragraph a day, but at least it’s essentially finished when it’s done. And all of this is not due just to the computer, because I’ve only used the computer for a year or so. I write by hand; even now I write by hand. I just type text in to the computer so I can print it out and read it. ‘

(Ở mức độ cách thức viết của tôi, nó không có một câu trả lời riêng nào. Tôi do dự tuyên bố điều này công khai vì tôi nghĩ nó là một cách rất tệ để làm việc nhưng dù sao tôi luôn làm như vậy: Tôi không viết các bản thảo. Tôi viết từ bắt đầu cho tới lúc kết thúc, và khi nó kết thúc thì nó hoàn thành. Và tôi viết rất chậm. Điều này dường như lạ, vì tôi đã viết rất nhiều, nhưng tôi thường ở trong những tình huống như kiểu như ở Princeton nơi tôi có rất nhiều thời gian để viết. Tôi không bao giờ bỏ một câu văn hoặc một đoạn văn cho tới khi tôi cảm thấy hài lòng với nó; ngoại trừ một vài bổ sung sau cùng, cơ bản tôi viết một bản thảo. Đã từng có người hỏi tôi về một vài bản thảo đầu tiên, nhưng những cái đó không có. Vì vậy tôi chỉ đi từ dòng một tới dòng mười – thậm chí trong một cuốn sách. Tôi có một đề cương, đặc biệt là nếu đó là một cuốn sách, nhưng tôi hiếm khi chú ý tới. Tôi chỉ xây dựng trong một cách để nhìn xuyên suốt nó một cách cẩn thận, và khi nó hoàn thiện là xong. Quá trình này rất chậm. Tôi không khuyên người khác viết cách đó. Tôi biết người ta có thể viết trước một bản thảo và không quan tâm liệu rằng nó ngu ngốc không. Họ có thể viết ‘cái này, cái kia’ và để những khoảng trống để giữ không gian cho những cái khác được bổ sung sau này. Những người viết tốt làm vậy. Tôi mong tôi có thể làm như vậy, nhưng vì những lý do có thể hết sức tâm lý học, nó không thể được. Tôi thường viết khoảng một đoạn một ngày, nhưng chí ít thì nó gần như hoàn chỉnh khi kết thúc. Và tất cả việc này không bằng máy tính, vì tôi chỉ mới sử dụng nó khoảng một năm thôi. Tôi viết bằng tay; thậm chí giờ cũng vậy. Tôi chỉ đánh máy vì tôi có thể in ra và đọc nó).

[Rõ ràng, mỗi người có một cách viết khác nhau. Không ai có thể sao chép cách viết của người khác. Vì quá trình viết là quá trình đem tư duy đặt trên mặt giấy, là hình thể hoá tư duy bằng ngôn ngữ. Quá trình đó ở mỗi người khác nhau. Nhưng, cái ta học được từ Geertz là sự chú tâm đối với từng câu văn, từng đoạn văn. Nhiều người viết cả câu dài, nhưng tối nghĩa, lủng củng và chẳng thể hiện được điều gì. Cũng có người viết cả đoạn, cả bài dài mà thiếu logic, lộn xộn. Do đó, ta không chỉ phải có trách nhiệm đối với cả bài viết mà phải ý thức được điều đó đối với từng từ, từng câu mình viết ra. Đó thực sự là cách làm việc khoa học.]

Tài liệu:
The social scientist as author: Clifford Geertz on ethnography and social construction (Olson, Gary A., interviewer), in: Journal of Advanced Composition, vol. 11 no. 2 (1991), pp. 245-268.