Vừa rồi đi chơi Great Ocean Road với vợ chồng đứa bạn người Úc, lúc lái xe trên đường trường rất buồn ngủ. Vợ chồng nó khá ngạc nhiên là mình học Xã hội học từ hồi đại học tới giờ mới bịa việc ra hỏi cho đỡ chán: ‘Nếu tao vào học Xã hội học năm thứ nhất, tao sẽ học được cái gì?’.
Mình bần thần nghĩ bụng hỏi rộng quá, tao biết trả lời thế nào. Có ti tỉ thứ sẽ được học. Vấn đề bây giờ là nói cái gì cho chúng nó là dân ngoại đạo dễ hiểu cơ. Mà việc gọi tên ra cái bản chất của ngành mình học – cái quen thuộc với mình - luôn là khó khăn, đặc biệt đối với Xã hội học – một ngành quá rộng.
May quá nhớ đến Clifford Geertz (1), vốn là nhà nhân học Mỹ, từng nói đến cái chớp mắt (blink) và cái nháy mắt (wink), mình mới tán:
- Để tao hỏi bọn mày trước, theo bọn mày thì cái chớp mắt với cái nháy mắt khác nhau gì?
- Để tao hỏi bọn mày trước, theo bọn mày thì cái chớp mắt với cái nháy mắt khác nhau gì?
Trong lúc cô vợ đang không biết trả lời thế nào, anh bạn mình ngẫm một lúc bảo:
- Cái chớp mắt là khi cả hai mắt cùng vận động, còn nháy mắt thì thường chỉ có 1 mắt thôi.
- Ồ, quan sát rất hay. Thế còn gì khác nhau nữa không? – mình hỏi.
- Cái chớp mắt là phản ứng sinh lý, cả hai mắt đều phải nhắm, còn cái nháy mắt thì là phản ứng tới một ai đó, chỉ cần một cái để ra hiệu thôi – cô vợ trả lời.
- Cái chớp mắt là khi cả hai mắt cùng vận động, còn nháy mắt thì thường chỉ có 1 mắt thôi.
- Ồ, quan sát rất hay. Thế còn gì khác nhau nữa không? – mình hỏi.
- Cái chớp mắt là phản ứng sinh lý, cả hai mắt đều phải nhắm, còn cái nháy mắt thì là phản ứng tới một ai đó, chỉ cần một cái để ra hiệu thôi – cô vợ trả lời.
Bắt được cái ý ‘ai đó’ mình phải hỏi ngay:
- Thế phản ứng sinh lý và phản ứng tới ai đó thì khác nhau thế nào?
- Phản ứng sinh lý thì chỉ cho mình, còn phản ứng tới ai đó kèm theo ý nghĩa gì đó cho người khác – anh chồng tiếp nối.
- Vậy có phải cái chớp mắt khác với cái nháy mắt ở chỗ cái nháy mắt là hành động bao hàm ý nghĩa hướng tới người khác, còn cái chớp mắt thì không? – mình được đà hỏi tiếp.
- Đúng rồi – hai đứa nó gật gù.
- Thế tại sao cái nháy mắt lại bao hàm ý nghĩa tới người khác – mình muốn hỏi sâu hơn.
- Vì để chuyển tải cái gì đó, để tương tác và xây dựng mối quan hệ với họ - anh chồng bảo.
- Thế đấy – mình nghĩ đến lúc rồi nên đưa chúng nó quay lại ý của Max Weber (2) - Xã hội học bọn tao chính là đi tìm hiểu ý nghĩa của cái nháy mắt đấy. Cái nháy mắt luôn đưa tình, vì nó là một hành động xã hội (social action), nó chuyển tải ý nghĩa nào đó tới người khác để xây dựng liên kết và quan hệ xã hội.
- À, thế hôm nay bọn tao học được thêm một thứ về xã hội học.
- Thế phản ứng sinh lý và phản ứng tới ai đó thì khác nhau thế nào?
- Phản ứng sinh lý thì chỉ cho mình, còn phản ứng tới ai đó kèm theo ý nghĩa gì đó cho người khác – anh chồng tiếp nối.
- Vậy có phải cái chớp mắt khác với cái nháy mắt ở chỗ cái nháy mắt là hành động bao hàm ý nghĩa hướng tới người khác, còn cái chớp mắt thì không? – mình được đà hỏi tiếp.
- Đúng rồi – hai đứa nó gật gù.
- Thế tại sao cái nháy mắt lại bao hàm ý nghĩa tới người khác – mình muốn hỏi sâu hơn.
- Vì để chuyển tải cái gì đó, để tương tác và xây dựng mối quan hệ với họ - anh chồng bảo.
- Thế đấy – mình nghĩ đến lúc rồi nên đưa chúng nó quay lại ý của Max Weber (2) - Xã hội học bọn tao chính là đi tìm hiểu ý nghĩa của cái nháy mắt đấy. Cái nháy mắt luôn đưa tình, vì nó là một hành động xã hội (social action), nó chuyển tải ý nghĩa nào đó tới người khác để xây dựng liên kết và quan hệ xã hội.
- À, thế hôm nay bọn tao học được thêm một thứ về xã hội học.
Melbourne 27/12/2017
*(1) Clifford Geertz trong tác phẩm Diễn giải văn hóa năm 1973, trong khi bàn về mô tả sâu (thick description) có nói tới sự khác biệt giữa cái chớp mắt và cái nháy mắt.
(2) Max Weber cho rằng xã hội học là phải thấu hiểu ý nghĩa của hành động xã hội, là hành động hướng tới người khác, nhằm mục đích xây dựng mối quan hệ xã hội.
(2) Max Weber cho rằng xã hội học là phải thấu hiểu ý nghĩa của hành động xã hội, là hành động hướng tới người khác, nhằm mục đích xây dựng mối quan hệ xã hội.
