Khi nghĩ đến định tính và định lượng, chúng
ta thường chỉ nghĩ đây là hai phương pháp nghiên cứu khác biệt nhau.
Thực tế, sự phân biệt giữa định tính và định lượng cần được đặt trong một chuỗi
logic bắt đầu từ sự khác biệt trong hệ hình hay thế giới quan triết học
(paradigms), góc nhìn lý thuyết (theoretical perspectives), phương pháp luận (methodologies), tới các phương pháp cụ thể
(methods).
Định lượng lấy thực chứng luận (positivism)
làm thế giới quan dựa trên chủ nghĩa khách quan luận (objectivism) (Crotty 1998). Chủ nghĩa khách quan luận là một dạng nhận thức luận (epistemology) cho rằng 'sự vật tồn tại như những thực thể có ý nghĩa, tồn tại độc lập với nhận thức và kinh nghiệm, và chúng có sự thực và ý nghĩa (truth and meaning) tồn trọng trong chúng như là các đối tượng (objects) (vì vậy sự thực và ý nghĩa này 'khách quan')' (Crotty 1998). Và do đó, quan điểm thực chứng luận cho rằng chúng ta có thể 'KHÁM PHÁ' đến bản chất của sự vật, hiện tượng 'NGOÀI ĐÓ' bằng cách sử
dụng phương pháp khách quan khoa học, nhằm đo đếm và lượng hóa
các thuộc tính và mối quan hệ giữa chúng với nhau. Trên nền tảng thế giới quan
đó, phương pháp định lượng được phân thành hai loại tiếp cận chính – hay có thể
gọi là hai kiểu phương pháp luận cụ thể - là điều tra xã hội (social survey) và
thực nghiệm xã hội (social experiment). Xã hội học quen thuộc hơn với cách điều
tra xã hội sử dụng công cụ là bảng hỏi, trong khi tâm lý học và tâm lý học xã hội
sử dụng nhiều các thực nghiệm xã hội. Điều tra sử dụng bảng hỏi được xem là quá
trình diễn dịch mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu để cụ thể hóa thành hệ thống các
chỉ báo và câu hỏi đóng (closed-ended questions) có thể hiểu được một cách thống nhất giữa người tham gia và trả lời được với các phương án cho sẵn, hướng đến tìm kiếm
và đo lường mối quan hệ giữa các biến số bằng các kỹ thuật và lý thuyết thống kê.
Định tính lấy thuyết kiến tạo (constructivism) làm cơ sở đề nhìn nhận thế giới xã hội. Thuyết kiến tạo cho rằng hiện thực không tồn tại độc lập với nhận thức và kinh nghiệm; đúng hơn, chúng là sản phẩm của nhận thức và kinh nghiệm, hay là kết quả của các thành viên xã hội 'tham gia tương tác với các thực tế trong xã hội' (Crotty 1998). Và cùng một sự vật, hiện tượng, các thành viên xã hội có thể phát triển các ý nghĩa khác nhau (Crotty 1998). Điều này lý giải vì sao trong phân tích định tính thường không có một mô hình duy nhất giải thích sự vật, hiện tượng; ngược lại, cái hay của định tính là trình bày nhiều nhận thức khác biệt thậm chí đối lập nhau về sự vật, hiện tượng đó. Do đó, chúng ta chỉ có thể hiểu được hiện thực bằng cách tìm hiểu cái ý
nghĩa xã hội mà con người (đối tượng nghiên cứu) quy gán cho nó. Mà muốn hiểu ý
nghĩa xã hội của một nhóm xã hội nào đó, chúng ta cần phải tập sống trong hoàn
cảnh, môi trường mà họ sinh ra, lớn lên, tiếp xúc với người xung quanh và trải
nghiệm những vấn đề chúng ta nghiên cứu.
Không
nằm trong chăn sao biết chăn có rận!
Chúng ta có thể phân tích sự khác biệt giữa định tính và định lượng từ câu “không nằm trong chăn sao biết chăn có rận”. Đó là sự khác biệt từ xuất phát điểm. Nếu như nhà định lượng sẽ đặt câu hỏi là: trong chăn có rận không? Nếu có thì có bao nhiêu con? Rận ảnh hưởng đến tâm lý của người nằm trong chăn như thế nào? Có cách nào để đo lường biểu hiện của họ để phán đoán chăn có rận hoặc có bao nhiêu con hoặc loại rận nào không? Nhà định tính sẽ quan tâm đến các câu hỏi: nằm trong chăn có rận thì cảm giác như thế nào? Sự khác biệt giữa tình huống đó với việc chăn không có rận?
Và đề trả lời câu hỏi đó, nhà định lượng sẽ
tìm cách đo lường từ những gì họ có thể quan sát được: Có bao nhiêu con rận xuất hiện trên cái chăn đó? Và nhà định lượng cũng đo lường cảm giác của người nằm
trong chăn bằng các câu hỏi đóng với các phương án sẵn có, như họ có ngứa
không? Họ ngứa ở cấp độ nào? Họ ngủ ngon không? v.v.
Trong khi đó, nhà định tính họ sẽ vào trong chăn nằm thử. Họ dùng cơ thể của mình, trải
nghiệm cái cảm giác của chính người nằm trong chăn, họ sẽ tìm ra câu trả lời rằng
chăn có rận không bằng cách cảm nhận những điều xảy ra trên cơ thể mình, bằng
cách so sánh trải nghiệm của họ với trải nghiệm của người nằm trong chăn. Chỉ có cách tự vào trong chăn thì họ mới hiểu được tình cảnh của người nằm trong chăn có rận mà thôi. Đó là cách tốt nhất để hiểu được cảm giác mà người trong chăn có thể
trải qua.
Về cơ bản, định lượng và định tính chỉ là
con đường khác nhau cùng ngắm tới một đích đến. Cũng như một người mù sử dụng
tay của mình để tiếp xúc và cảm nhận, trong khi người câm điếc sử dụng mắt để đoán
ý nghĩa đằng sau hành động của người khác vậy.
