Tôi đã đăng ký theo dõi Khá BảnH được một thời gian từ khi hiện tượng mạng này nổi lên ở Việt Nam. Đó là một hiện tượng rất thú vị. Nếu ngày trước, các vlogger như Toàn Shinoda, JVevermind, HuyMe, An Nguy - hầu hết là thế hệ du học sinh trẻ trung tài năng - được giới trẻ ngưỡng mộ vì các video thảo luận các vấn đề đời sống xã hội dưới góc nhìn thú vị của họ, thì ngày nay, một nhóm vlogger khác cũng có thể đạt được sự mến mộ tương tự như Khá BảnH, Phú Lê, Dũng Trọc, Dương Minh Tuyền – những người nổi lên là 'người trong giang hồ' - tên một bộ truyện rất nổi tiếng của Hong Kong. Và Khá BảnH (chữ H viết hoa) là một trong số người dẫn đầu.
Với một kênh Youtube mới được thành lập từ 7/1/2014, tức mới khoảng 5 năm, kênh của Khá đã rất thành công. Kênh Youtube của anh được tới 1,854,568 người subcribers, đứng thứ 60 trong số các kênh Youtube được subcribe nhiều nhất ở Việt Nam (theo socialblade.com). Để so sánh, số lượng này thua Sơn Tùng MTP (có 3,6 triệu subcribers), nhưng hơn xa các ca sĩ có tuổi nghề như Đàm Vĩnh Hưng (381 nghìn), hay các ca sĩ trẻ mới nổi như Will 365 (202 nghìn), Bích Phương (1,1 triệu), và hơn cả các kênh đầu tư rất công phu như Huỳnh Lập (1,66 triệu), DAMTV (1,61 triệu) hay Kem Xôi TV (1,54 triệu).
Nội dung các video chủ yếu thuật lại các hoạt động ăn chơi thường ngày của Khá và anh em, hình thức không được gọt giũa chuyên nghiệp, thường chỉ là tự quay lại bằng điện thoại rồi post lên mạng.
Vậy có điều gì khiến Khá lại hot đến vậy?
Từ góc độ xã hội học, chúng ta có thể đưa ra các kiến giải như sau:
1. Khá nổi lên như một phát ngôn về giá trị của nhóm giang hồ KIỂU MỚI
Môi trường mạng cho phép Khá xây dựng hình tượng như một hình mẫu ‘lý tưởng’ của một đại ca giang hồ trẻ thành đạt. Xuyên suốt trong các video của Khá là hình ảnh một đại ca trẻ, không quá khoa trương, không tạo ra các cảnh bạo lực, ứng xử có phép và được nhiều đại ca tiền bối kính nể (Dũng Trọc, Phú Lê, Dương Minh Tuyền, v.v.), có nhiều đàn em theo, hào phóng với đám đàn em (có lần đi chơi về Khá thưởng nóng mỗi đàn em 50 triệu), không hà hiếp dân lành (ví dụ đánh đàn em vì rồ ga trong làng), v.v. Với lối 'đối nhân xử thế' đó, Khá được mô tả hoặc hiện lên qua cộng đồng mạng như một đại ca có tiềm năng thay thế lớp anh chị tiền bối, và được giới giang hồ tôn trọng (thể hiện qua các cuộc đón tiếp từ Bắc đến Nam).
Hãy phân tích thêm các diễn ngôn mà BảnH hay đặt vào các video của mình. Mỗi phát ngôn thể hiện các giá trị sống của Khá BảnH: Sống có phong cách riêng, lẽ đời là sống phải đẹp, sống với bản lĩnh thật sự của chính mình, quân tử, v.v. Các phát ngôn có cá tính, tỏ vẻ bản lĩnh, đường đường chính chính. Đọc qua nghe như các phát ngôn của các anh hùng hảo hán Lương Sơn Bạc vậy. Và rõ ràng, chúng có sức hút.
"BảnH Sống theo Phong Cách Của BảnH . BảnH Ko thể Hiện Gì Cả . Mà đúng theo Khuôn Khổ Sóng Của BảnH là Thế ! Thịch Hợp Với Ai cẦn Thích Hợp, KO hợp vỚi Chỗ ko thích hợp !...
✅-lẼ đỜi Là + sỐNg pHải đẸp !
✅-sỐng vỚi BảN LĩnH tHậT Sự cỦa cHínH MìnH !
✅-BưỚc đưỜng BảnH đI --------------
✅-ChiếC GưƠng ChiẾu SáNg 2 Từ "|| QUÂN-TỬ ||" !"
Và không chỉ thành công ở tạo dựng các giá trị vô hình đó, Khá còn được xem là mẫu hình giang hồ có tài lực (nhiều tiền). Một trong những cách kiếm tiền của Khá là nhận tiền từ kênh Youtube. Không chỉ là một thành công 'ảo', kênh của Khá được cho mang lại thu nhập rất lớn. Theo socialblade.com, kênh của Khá có thể nhận được từ 21 – 339 nghìn đô/tháng, và từ 254 nghìn - 4,3 triệu đô một năm - dĩ nhiên là nếu duy trì tốc độ subcribe và lượt xem như hiện nay. Trong một video được Khá đăng lên, anh cũng cho biết nhận được khoảng 100 triệu đồng/tháng tiền từ Youtube. Ngoài ra, Khá cũng là người quảng bá cho b** – một kênh kiếm tiền ảo. Chưa biết thực tế kênh của Khá nhận được từ bao nhiêu từ YouTube hay các hoạt động quảng cáo trên mạng, với những biểu hiện đó, người ta có thể đánh giá Khá có thu nhập cao. Điều này không khó để hình dung vì sao Khá BảnH được hâm mộ bởi các bạn trẻ. Một người khán giả bình luận:
"Giang hồ xưa chém nhau tranh địa bàn
Giang hồ nay tranh nút Vàng Youtube"
Hay một bạn trẻ khác ca tụng:
"A bảnh như Trần Hạo Nam phiên bản đời thực ý... ngầu!!!" – Trần Hạo Nam là một đại ca xã hội đen trong bộ truyện Người trong giang hồ rất nổi tiếng của Hồng Kong.
Youtube cũng như các mạng lưới xã hội (social network sites) khác (Facebook, Twitter) thường cho phép tạo ra các HÌNH TƯỢNG CÁ NHÂN MANG TÍNH TÍCH CỰC VÀ CHE GIẤU ĐI MẶT TIÊU CỰC (Boon & Sinclair 2009). Nhìn từ quan điểm lý thuyết kịch của xa Erving Goffman – nhà xã hội học người Mỹ - mỗi mạng xã hội cho phép tạo ra các sàn diễn (frontstage) để những người như Khá xây dựng hình tượng cho mình (presentation of self). Dĩ nhiên, hình tượng nhân vật thường mang các giá trị tích cực mà anh ta mong muốn người ta biết đến mình nhất (như hào phóng, được kính trọng, nhiều đàn em, nhiều tiền) hoặc những điều mà anh ta biết công chúng muốn xem (xuất hiện bên dàn xe xịn, tay đeo vàng, tham gia các hoạt động của thế giới ngầm – như nhảy ở club, xử lý quan hệ giang hồ, v.v.). Và từ đây, bằng sự kỳ diệu của Internet và mạng xã hội, Khá đi một bước dài từ một đại ca giang hồ lên thành một ngôi sao giang hồ mạng.
Câu hỏi rằng Khá có thể chẳng kiếm được nhiều tiền như Khá tự nói trong video của mình, có được nhiều đàn em theo sau hay không, liệu xe Khá có phải thuê hay không, rằng liệu Khá có tham gia hoạt động gì phi pháp không, v.v. sẽ chỉ có thể được nhận ra nếu chúng ta chứng kiến Khá đằng sau sân khấu (backstage). Cánh gà – nơi xa rời những hình ảnh online đầy hào nhoáng, nơi cậu Khá bằng xương bằng thịt sống hít thở và sống cuộc sống của mình với những mối quan hệ xã hội thực sự mới là nơi chứa đựng những mặt trái mà có thể Khá không muốn cho chúng ta thấy.
NHƯNG, đối với đa phần khán giả của Khá – cũng như đa phần những khán giả sống chết vì thần tượng của mình, những câu hỏi trên không hoặc chưa được đặt ra hoặc dù có đặt ra cũng dễ bị hào quang chói lóa mà Khá xây dựng che lấp. Trên mạng hiện giờ chỉ có Khá, một đại ca vừa có tiền, có đàn em, vừa có được kính trọng của anh em. Và điều đó càng là lý do cho nhiều người tò mò, theo dõi, rồi thậm chí ngưỡng mộ Khá. Việc xem Khá BảnH có thể xuất phát từ tò mò về một hiện tượng mới. Người ta vào xem vì muốn xem 'chuyện gì đang diễn ra' và cái đời sống giang hồ mà Khá BảnH đại diện tiêu biểu nó như thế nào. Nhưng, không thể phủ nhận một thực tế rằng Khá BảnH với các giá trị giang hồ cũng tạo ra được sức hút đối với đám đông online, đặc biệt là giới trẻ.
2. Khá tạo ra được các sản phẩm có khả năng tạo 'trend'
Trung bình một ngày kênh của Khá BảnH có thêm 11,5 nghìn subcribers và 2,17 triệu lượt xem, một tháng có hơn 345 nghìn và 65,2 triệu lượt xem. Đó là một con số rất ấn tượng.
Chúng ta hãy điểm lại một số video có lượt xem nhiều nhất trên kênh của Khá. Hãy chú ý vào cách đặt tiêu đề nhuốm màu giang hồ đầy thu hút (catchy) của Khá, cách viết hoa viết thường không quy tắc để tạo dấu ấn trong lòng người xem.
- “Khá Bảnh Ra Tù AE Xã Hội Lên Đón Đông Như Phim Trung Quốc !”: 13 triệu lượt xem, 47k likes và 6k dislikes.
- “Khá BảnH cHơi cùNg Ae Klub One !”: 9,7 triệu, 36k likes/3k6 dislike.
- “Khá BảnH Dạy Dỗ Em Út Bướng Chỗ Cần Bướng !”: 9,1 triệu, 134k likes/ 11k dislikes.
- “Bất Ngờ Về Doanh Thu Youtube Của Khá BảnH | Bị Thằng Em Ăn Suốt 1 Năm Trời”: 8,2 triệu, 128k likes/ 8,4k dislikes.
- “Với Khá BảnH Ba Vợ Nữa Cũng Không Thành Vấn Đề !”: 7 triệu, 97k likes/4,9k dislikes
v.v.
Có thể nói, các sản phẩm của Khá tuy không quá được gọt giũa về hình thức nhưng có được sự mới lạ đến từ cách Khá xây dựng ngôn từ, cách viết, đặt tiêu đề, và dĩ nhiên không thể thiếu được sức hút tự nhiên từ các chủ đề của đời sống giang hồ - một đề tài có thể dễ dàng ‘gãi ngứa’ những người hâm mộ tò mò.
Một nghiên cứu năm 2011 của Asur và cộng sự về yếu tố tạo trend (xu hướng) trên Twitter cho biết, một chủ đề có khả năng trở thành hot topic nhờ vào lượng retweet của người theo dõi. Tương tự, càng nhiều người tham gia tương tác, comment thì càng dễ tạo ra xu hướng. Và một trong những yếu tố khiến cho video/topic càng trở nên hot hơn chính là việc nó tạo ra được sự xung đột, tức tạo ra hai phe: ủng hộ và phản đối. Hãy nhìn vào các video trích trên, số lượng likes và dislikes luôn lên tới vài chục, thậm chí trăm nghìn. Số dislikes dù không nhiều bằng số likes nhưng có thể tạo ra một chất xúc tác để làm cho sự chú ý về video trở nên lan nhanh, rộng hơn trong cộng đồng mạng.
3. Khá BảnH là đại diện cho một giá trị 'anh hùng' cho một bộ phận xã hội trong bối cảnh loạn giá trị
Trong xã hội, con người thường định hướng bản thân tới các hình mẫu giá trị. Thông thường đó là những hình mẫu được trọng vọng vì có truyền thống (con nhà gia giáo), có học vấn cao (nỗ lực trên con đường tri thức), giữ chức vụ trong hệ thống chính quyền hay công an (những người được cho là đại diện cho lẽ phải). Nhưng niềm tin vào các đối tượng 'chính danh' bị xói mòn bởi các vụ việc vừa qua như quan chức tham nhũng trong xây dựng đền đài, công trình giao thông; thầy cô có liên quan đến bán dâm trẻ em; công an giao thông ăn hối lộ, v.v. Khi những kẻ đại diện cho chính danh gây thiệt hại cho xã hội, câu hỏi là họ có bị trừng phạt không? Vụ việc gần đây khi một kẻ được cho là trí thức cưỡng hôn cô gái chỉ bị phạt 200k, người ta thấy rằng câu trả lời dường như là không. Phải chăng pháp luật và chế tài đang trở nên vô hại và không có khả năng thực hiện chức năng định hướng hành vi xã hội?
Khi rường cột bị mục ruỗng, người ta có xu hướng tìm kiếm sự chống đỡ từ môi trường phi chính thống. Lúc đó, các nhân vật xã hội trở thành người tạo ra và dẫn dắt các giá trị mong muốn cho đám đông. Đó có thể là ca sĩ có năng lực, đó có thể là cô người mẫu biểu trưng của sắc đẹp, đó có thể là thiếu gia giàu có, và đó có thể là Khá – một nhân vật giang hồ. TRONG BỐI CẢNH CÁC KHUÔN MẪU VÀ HỆ GIÁ TRỊ CHÍNH DANH BỊ XÓI MÒN, VÀ MỘT BỘ PHẬN GIỚI TRẺ SINH RA VÀ LỚN LÊN TRONG SỰ LUNG LAY KHÔNG BIẾT ĐẶT NIỀM TIN VÀO ĐÂU THÌ KHÁ BẢNH LẠI LÀ MỘT TRONG SỐ NHÂN VẬT CÓ KHẢ NĂNG TẠO RA CÁC GIÁ TRỊ LẤP CHỖ TRỐNG VÀO SỰ HỤT HẪNG ĐÓ.
Chẳng hạn, phân tích từ trao đổi trên một video của Khá, chúng ta thấy được có người phản đối nhưng cũng không ít người ủng hộ. Càng đáng chú ý hơn là lý do ủng hộ - phản đối.
Chẳng hạn một luận điểm phản đối:
- Thể loại này cũng được tôn làm idol à?: "vl,giờ có cả THỂ LOẠI TRẺ TRÂU ntn đc tôn làm idol à...
))" (337 likes) (tôi in hoa nhằm mục đích làm nổi bật)nhưng cũng có người ủng hộ bằng cách nêu lên tính cách NGHĨA HIỆP và hào sảng của Khá:
"Nó chơi bời, đánh đấm thế nào không quan trọng. Quan trọng thằng này chắc SỐNG ĐẸP thì anh em mới tiếp đón nhiệt tình và đông như này. Còn nó chơi bời, nó nhảy nhót, bay lắm, nó đâm chém thế nào kệ mẹ nó. Tao là tao thích cái TÌNH ANH EM, đông đúc. Thử hỏi nếu ví dụ chúng mày đi trại, thì liệu có nổi 2 3 thằng đi đón chúng mày như này không" (1,4k likes) (tôi in hoa nhằm mục đích làm nổi bật).
Có người không tin, và phủ nhận tính cách này, cho rằng bản chất giang hồ là "bán đứng nhau bất cứ lúc nào":
"Chẳng có giang hồ l** nào tình nghĩa đâu, mày thấy ai có ăn có học, chăm chỉ, có thể kiếm công việc làm ổn định, đàng hoàng mà lại đi làm giang hồ không. Lũ này là đạp lên nhau mà sống, khi có vấn đề sẵn sàng bán đứng nhau bất cứ lúc nào, có kẹc mà tình nghĩa anh em."
Nhưng cũng có người phản lại rằng những người ăn học cao (có giáo dục), làm công an (đại diện sự bảo vệ các giá trị chính nghĩa), và tầng lớp quan chức (những người phục vụ xã hội) mà còn 'kiếm chác' từ tài sản công thì những người 'giang hồ' như Khá tự làm ra tiền còn có giá trị hơn:
"vậy là mày chả hiểu rồi có những thằng ă[n] học cao lên làm CA này nọ nhưng
khi đã hết thời rồi thì cũng về làm dân thường và kiếm chát được miến nào hay miếng đó. [T]hở cái xã hội này ko có thằng nào sai hay đúng cả mà là thằng nào mạnh thì ăn th[ôi] chứ cần j phải dẩm đạp nhau"
Hay một ý phản biện khác cho rằng "trí thức con nhà gia giáo' mà sống không ra gì thì không thể trở thành định hướng cho chính xã hội hiện tại. Trong bối cảnh đó, những người 'sống có tình có nghĩa' với anh em như Khá cần được tôn trọng:
"đừng chửi ai cả vì tụi m cũng ko bằng ngta đâu...giang hồ nhưng ngta sống có tình có nghĩa...còn bọn chó chúng m mang danh tri thức con nhà gia giáo hả mà sống như l**"
Những ý này cho thấy một nhận thức đảo lộn về giá trị quy chiếu. Những người thuộc các nhóm xã hội như người có gia đình gia giáo, được học hành lên cao, làm quan chức đáng lẽ phải làm tiền đồn bảo vệ cho lẽ phải, và định hướng, tạo ra khuôn mẫu giá trị đúng đắn cho giới trẻ nói riêng và xã hội nói chung noi theo thì lại trở thành nguồn gốc của xói mòn niềm tin và mất định hướng giá trị.
Và trong bối cảnh đó, ngoài những ca sĩ trẻ có năng lực âm nhạc tạo trend như Sơn Tùng MTP, hay các nhóm hài như FAV TV, DAM TV, những người "giang hồ" như Khá BảnH cũng có thể trở thành nhóm người giương cờ giá trị cho những người mất định hướng bấu víu vào.
T.B:Bài viết chỉ phân tích khách quan hiện tượng, không có ý ủng hộ hay phản đối nhân vật được phân tích.
Tài liệu tham khảo:
Boon, S., & Sinclair, C. 2009. A world I don’t inhabit: disquiet and identity in Second Life and Facebook, Educational Media International, pp.99-110, see at https://www.tandfonline.com/d…/abs/10.1080/09523980902933565
Asur,S. Huberman, BA. Szabo, G. Wang, C. 2011, Trends in Social Media:
Persistence and Decay, Proceedings of the Fifth International AAAI Conference on Weblogs and Social Media, pp. 434-437, see at https://www.aaai.org/…/i…/ICWSM/ICWSM11/paper/view/2815/3205
